وضعیت اجتماعی عصر جاهلیوضعیت اجتماعی عصر جاهلی، حاکی از زیستن قبیله‌ای، داشتن مرام سخاوت، شجاعت و دائما در جنگ بودن باهم می‌باشد. ۱ - دوران جاهلیتمنظور از نام‌گذاری عصر جاهلیت که غالباً به روزگار جهل و وحشی‌گری اطلاق می‌شود، به این علت بود که در سرزمین عربستان هیچ قانون اجتماعی و یا پیغمبری که وحی به آنان برساند وجود نداشت. تاریخ عرب بدوی غالباً گزارش جنگ‌های آنان می‌باشد که نزد عربان به ایام العرب معروف است که به علت اختلاف درباره چهارپایان و چراگاه‌ها میان قبایل رخ می‌داد و برای غارت‌گری و پهلوانی سران قبایل فرصت مناسبی بود. [۱]
خوری، فیلیپ، تاریخ عرب، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ سوم، ۱۳۱۰، ص۱۰۹.
۲ - مهم‌ترین رکن عصر جاهلیتنظام قبیله مهم‌ترین رکن زندگی اجتماعی عصر جاهلیت بود که خود جامعه قبیله‌ای به سه طبقه اجتماعی تقسیم می‌شد، طبقۀ اصیل که شامل همۀ فرزندان اصلی قبیله بودند، طبقۀ موالی که از طریق پیمان یا همسایگی به قبیله می‌پیوستند و طبقه بندگان و بردگان که برخی سفیدپوست و برخی سیاه‌پوست بودند و اغلب آنها از بازارها خریداری می‌شدند، در عصر جاهلی بردگان از هرگونه امتیازی محروم بودند. ۳ - وضعیت معیشتی مردم عربمردم به دو گروه توانگر و تهیدست تقسیم می‌شدند که گروه توانگران به کار تجارت و زراعت مشغول بودند [۲]
سالم، عبدالعزیز، تاریخ عرب قبل از اسلام، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۸۰، ص۳۰۷.
و قریش یکی از این قبایل ثروتمند به شمار می‌رفت که در میان سایر قبایل به نژاد خویش و مقام و مرتبۀ بلندی که داشتند فخر و مباهات می‌کردند، اما عامه مردم عرب نیازمند و فقیر بودند که عیاران، جزئی از این مردم بشمار می‌رفتند و از طریق ماجراجویی و حمله و هجوم در پی رسیدن به ثروت بودند. [۳]
سید امیر علی، تاریخ عرب و اسلام، ترجمه: سید محمد نقی فخر داعی گیلانی، نشریات کمیسیون معارف، چاپ اول، ۱۳۲۰، ص۷
۴ - خصوصیات اعراباولین خصوصیت بارز آنها، سخاوت می‌باشد، در زمان صلح و آرامش، عرب بخشنده و جوانمرد بود در بخشش مبالغه می‌کرد و در این راه مال و ثروت را خوار و بی‌اعتبار می‌شمرد و بخشش و کرم را یکی از مظاهر سیادت و سروری می‌دانست، قماربازی آنان نیز از سخاوت و کرم ریشه می‌گرفت. ثروتمندان در اوج سختی‌های روزگار بر سر گوسفندان و شتر به قمار می‌پرداختند و چون یکی می‌برد گوشت قربانی را میان نیازمندان و فقیران تقسیم می‌کردند. بخشش عرب در پذیرایی از مهمان و فراهم کردن آسایش او تجلی می‌یافت و آنان به زیادی مهمان مباهات می‌کردند و در شب‌های سرد می‌کوشیدند با روشن کردن آتش، همگان را به سوی خود بکشانند. [۴]
سالم، عبدالعزیز، تاریخ عرب قبل از اسلام، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۸۰، ص۳۰۹
۵ - شجاعتاعراب در دفاع از قبیله یا زنان خود و صیانت آنان از خواری و ذلت اسارت، شجاع و دلیر بودند و در این راه از مرگ باکی نداشتند. عرب بادیه‌نشین از ساکنان شهرها شجاع‌تر بودند، علت این امر شاید به دلیل راحت طلبی و در ناز و نعمت به سر بردن شهرنشینان نشات گرفته باشد، آنان دفاع از جان و مال خود را به حکمران خود واگذار می‌کردند. ۶ - عفت و پاکدامنیگر چه در میان اعراب عصر جاهلیت کسانی وجود داشتند که در لذت غوطه‌ور بودند و دربارۀ زنان به لذت‌های مغایر با عفت و پاکدامنی می‌پرداختند، اما در عین حال کسانی نیز بودند که به پاکدامنی و چشم‌پوشی از زنان و لذت‌های دیگر شهرت داشتند. پاکدامنی نیز مانند شجاعت و بخشندگی از لوازم و شرایط سروری تلقی می‌شد و از دیگر خصوصیات عرب دوره جاهلی، وفاداری و وفای به عهد می‌باشد که از هرگونه پیمان‌شکنی و نیرنگ بیزار بود. ۷ - خانواده در عصر جاهلیتعرب عصر جاهلی به یک همسر بسنده نمی‌کرد و تعدد زوجات یا به منظور تامین معاش زن انجام می‌گرفت یا هدف سیاسی از آن مدنظر بود. اعراب پسران را بر دختران ترجیح می‌دادند و این در جامعه قبیله‌ای که مبتنی بر عصبیت و نسب بود، امر طبیعی به شمار می‌آمد، زن عرب نقش مهمی در حیات اجتماعی عصر جاهلی در جنگ و صلح ایفا می‌کرد. ۸ - جنگ‌های دوران جاهلیتمنشا جنگ‌های عرب در آن عصر عموما عوامل سیاسی اقتصادی، اجتماعی و روانی بود و جنگ را وسیله طبیعی برای رسیدن به قدرت و ریاست می‌دانستند، از مهم‌ترین جنگ‌ها می‌توان به جنگ بسوس و جنگ دامس اشاره کرد. ۹ - زبان قوم عربمورخین عربی زبان قوم عرب را به سه دسته تقسیم می‌کردند، عرب بائده، عرب مستعربه و عرب عاربه که همان اعراب اصیل هستند. [۷]
اقبال، عباس، تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران، انتشارات نگاه، چاپ اول، ۱۳۸۵، ص۲۹۹
۱۰ - دین عرباعراب دربارۀ تندیس‌هایی که در عصر جاهلیت می‌پرستیدند دو اصطلاح اصنام و اوثان را به کار می‌برند که به معنی مجسمه و تندیس است و بت‌های عرب اشکال گوناگون و متنوعی داشت برخی به صورت انسان و برخی به صورت حیوان بود. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «وضعیت اجتماعی عصر جاهلی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۲۸. |